Euh, ja... Die Kafka…
Wel…
(Laat ik beginnen met mijn
conclusie, zodat ik daarna mijn gedachten kan ordenen...)
Hoewel ik niet met mijn gebruikelijke enthousiasme aan dit verzamelde werk
begonnen ben en ik een beetje wantrouwig tegenover Kafka stond, is het lezen
wel erg meegevallen. Ik kan nog steeds geen louter positieve lofzang afsteken
over zijn werk, maar ik zal het ook zeker niet afbreken. Om eerlijk te zijn sta
ik er nog altijd wantrouwig tegenover. Vandaar ook mijn eerste aarzeling en het
beginnen met mijn conclusie…
(Hoewel dit meer op een
inleiding begint te lijken dan op de aangekondigde conclusie, ga ik toch gewoon
even door in deze lijn.)
Ik had al twee werken van
Kafka gelezen in een of andere vorm. Van Metamorphosis
zelf herinner ik me een erg vreemde stripversie die ik zou beschrijven als
‘bevredigend degoutant’.* Van The
Judgement of Das Urteil
herinnerde ik me bijzonder weinig, behalve dat het ‘bevredigend gruwelijk’**
zou aflopen. Deze twee (te) vroege ontmoetingen met Kafka hadden voor mij een
stempel op zijn naam gedrukt die intussen niet uitgewist is, maar wel
genuanceerd. En net dat maakt het voor mij moeilijk om mijn mening duidelijk te
formuleren.
En toch zal ik dat
proberen, maar dan in een duidelijke tweedeling.
Aan de ene kant staan de
verhalen die ik verwachtte. De erg goed geschreven, maar bevreemdende verhalen
die bevredigend en degoutant of gruwelijk zijn qua inhoud. Ze dagen je bijna
uit om het boek neusophalend van je weg te duwen, maar houden je toch met een
onzichtbare kracht stevig vast. En die kracht zit ‘em in Kafka’s vertelstijl,
maar ook in zijn prachtige portretten. Kafka’s personages mogen dan bij
momenten buiten-/over-/ondermenselijk lijken, je voelt ze toch elke keer
opnieuw aan. Ondanks hun vreemde gewoontes en gruwelijke oordelen herken je ze
toch als medemensen. Of nee. Dat niet. Zijn personages zijn te Kafkaiaans*** om
uit het boek te kunnen stappen. Maar het voelt wel alsof je in dezelfde wereld
vertoeft. Word je dan als lezer meer een toekijkend personage? Ik weet het
niet, maar het klinkt niet eens zo vreemd nu ik het opschrijf.
Aan de andere kant staan
dan weer de verhalen die ik absoluut niet verwachtte. Verhalen of korte
essay-achtige teksten die de menselijke natuur lijken te beschrijven en die daar
wonderwel in slagen. Je voelt je bijna geborgen in zijn vertelling. In deze
verhalen word jij geen personage, maar komt de tekst uit het boek zich in jouw
wereld nestelen. Hoe vreemd dat ook mag klinken, ik blijf erbij. Maar ik
begrijp dat je enkele zulke verhalen moet gelezen hebben om te begrijpen wat ik
bedoel. Het zou anders wel eens als dure, maar loze woorden kunnen klinken.
Een laatste bemerking die
ik graag wil maken is deze: zelfs met een achtergrond in de literatuur weet ik
niet goed wat ik van sommige verhalen moet maken. Er zijn verhalen die
duidelijk een allegorie zijn zoals Der
Prozess, maar er zijn andere verhalen die ik graag zo lees. Zoals ze er
staan en zonder allegorieën, symbolen of dubbele betekenissen. Wel als absurde
en toch herkenbare verhalen. Hoe Kafka ze bedoelde weet ik niet en hoe ik ze
‘moet’ lezen weet ik evenmin, maar ik zal ze gewoon op mijn manier lezen. Omdat
ik ze graag zo lees.
Na deze hele bespreking
blijkt dat mijn ‘conclusie’ inderdaad niet meteen een conclusie werd. Maar ach,
wat maakt het. Het werk is besproken en mijn gedachten zijn geordend. Het enige
wat mij nog rest is mijn aanraden om ‘The
Hunger Artist’ te lezen, in welke taal dan ook, en dit:
The Neighbouring Village
My grandfather was in the habit of saying:
‘Life is astonishingly brief. By now it is all so condensed in my memory that I
can hardly understand, for instance, how a young man can undertake to ride to
the neighbouring village without wondering whether – even if everything goes
right – the span of a normal happy life will be enough for such a ride.’
* Het fenomeen heeft
waarschijnlijk zelfs een meer officiële naam, maar ik benoem het graag zelf:
het plezier halen uit iets waar de koude rillingen van over je rug lopen. Die
heerlijke en lichtjes beschamende paradox.
** Ligt in dezelfde lijn
als ‘bevredigend degoutant’, maar met een extraatje toegevoegd. Misschien iets
in de richting van immanente rechtvaardigheid?
*** Kafkaiaans mag dan
een lichtjes andere betekenis hebben gekregen in het algemeen Nederlands, ik gebruik het hier
als ‘van Kafka afkomstig zijnde’ of ‘uit Kafka’s unieke brein ontsproten’.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten