Stoner

Het is alweer even geleden dat ik Stoner las, dus moet ik mijn geheugen opfrissen met een aantal hulpmiddelen:

- Thee (door de associatie van geuren en herinneringen en in de veronderstelling dat ik thee dronk tijdens het lezen – wat erg waarschijnlijk is.)
- Mijn boekenlogboek (waarin ik al vier(!) jaar noteer wat ik lees – heel leuk om in terug te bladeren.)
- Het boek zelf (waarin ik uiteraard niets noteer, maar dat wel leuk is om in terug te bladeren.)

En ja hoor, het komt weer terug …

 

Waarom ik dit boek besloot te kopen en te lezen:
Toen ik het kocht had het al in elke (boeken)winkel gelegen, net als The Butcher’s Crossing. Er werd veel drukte om gemaakt, maar het leek alsof niemand het boek echt gelezen had of er iets over te zeggen had. En toch was het blijkbaar belangrijk. De cover trok mijn ogen telkens weer naar zich toe en ik begon in mijn hoofd een beeld te construeren van de roman. Hij zou symbolisch zijn voor de eigentijdse Literatuur, heel vernieuwend zijn en direct of indirect over drugs gaan. Stoner … weet je wel …

De korte inhoud:
Drugs? Nee, dat bleek allesbehalve correct te zijn. Misschien zat Williams aan de drugs tijdens het schrijven, dat weet ik niet, maar dat zou dan ook het directste verband zijn dat ik kan vinden.
Het boek gaat wel over “een redelijk karakterloos hoofdpersonage dat gaat studeren, trouwt met een onbereikbare vrouw, bijna per ongeluk professor wordt en een redelijk betekenisloos en karakterloos leven leidt.” (Mijn logboek)
Heel vernieuwend of spannend is dat niet (merk op hoe ik de saaiste woorden nóg saaier maak door er twee keer ‘redelijk’ voor te zetten) en tóch was er een reden waarom het boek mij aantrok.

Bevinding:
Het klinkt misschien contradictorisch, maar het boek is écht goed geschreven, hoewel het bijna een niet-verhaal is. En het leest vlot, hoewel er bijzonder weinig gebeurt en het enthousiasme er niet bepaald van afdruipt. Als je ooit De Avonden van Gerard Reve hebt gelezen, zou je bang kunnen zijn dat het zo’n literatuur is. Dat boek druipt dan wel, maar van de verveling – zowel inhoudelijk als qua leeservaring. Maar dat gebeurt hier niet. Het hoofdpersonage onderneemt weinig en wat hij wel doet beleeft hij niet echt, maar dat is net de kracht van het boek. De gebeurtenissen en het ervaren daarvan worden overschaduwd door Stoner die alles kapot analyseert (of door zijn paniek het meeste wegfiltert). En toch is het ook geen Virginia Woolf: het hoofdpersonage is niet de verteller. Je verdrinkt niet in een eindeloze stroom van reflecties; nee, je staat aan de kant en je probeert Stoner als lezer toe te schreeuwen dat hij uit zijn eigen hoofd moet komen, je probeert door de gedachten (of paniek) heen flarden van het gebeuren te zien. Omdat dat allemaal misschien erg vaag klinkt, leg ik het uit aan de hand van een fragment.

Fragment:
Tijdens zijn eigen huwelijk:

“A stranger with a round collar stood before them; he was short and fat and had a vague face. He was mumbling words and looking at a white book in his hands. William heard himself responding to silences. He felt Edith trembling beside him.
Then there was a long silence, and another murmur, and the sound of laughter. Someone said, ‘Kiss the bride!’ He felt himself turned; Finch was grinning at him. He smiled down at Edith, whose face swam before him, and kissed her; her lips were as dry as his own.”

En zo gaat het nog wel even verder. De paniek die zich meester maakt van Stoner is prachtig weergegeven in weinig woorden. De paniek filtert weg wat je in een normale situatie zou zien en horen en focust op onbelangrijke details: hoe die stranger (ook wel ‘priester’ genoemd) eruitziet, dat Edith staat te trillen, dat haar lippen droog zijn … Het is een erg frustrerende manier van vertellen, want als lezer ben je wel bij je volle verstand en wil je roepen: “Stoner, mep jezelf in het gezicht en focus! Kijk naar je bruid, stel haar gerust, luister naar de priester, praat met je familie!” Maar je kan alleen maar lijdzaam toekijken hoe hij zelf het hele gebeuren mist, hoe hij dan al vervreemd geraakt van zijn bruid, hoe het huwelijk dan al gedoemd is.
En die frustratie is precies wat deze roman zo goed maakt. Terwijl Stoner karakterloos is en een redelijk saai en betekenisloos leven leidt, blijf je als lezer hoop koesteren en blijf je bijna interactief lezen. Een ingewikkeld spel met woorden, dat een geslaagde dans met de inhoud opvoert.

 

Conclusie:
Hoe je het hebt gedaan, John Edward Williams, weet ik niet, maar het is een waardevol boek. Zet het maar tussen de literatuurlijsten.